Zaovinsko jezero (Tara, Serbia)

Zaovine pripadaju opštini Bajina Bašta i obuhvataju 28 zaselaka, Zaovinsko jezero i kanjon reke Beli Rzav pod nazivom „Sklopovi". To je šumovito planinsko područje koje se nalazi u južnom delu planine Tara poznatim i kao „Ravna Tara" i praktično predstavlja prirodnu sponu Tare sa Zlatiborskim masivom i Mokrogorskom kotlinom.

Možda više nego bilo gde drugde, baš ovde, u Zaovinama, se može zapaziti ta neverovatna povezanost čoveka i prirode. Sudbina našeg naroda, koja se vekovima kroz legende prenosi ovim krajem, oslikava se u spomenicima koji predstavljaju kulturno-istorijsko nasleđe ovog kraja.

Pančićeva omorika, kao još jedna znamenitost po kojoj su Zaovine čuvene, je otkrivena u zaseoku Đurići 1875. godine. Otkrio ju je čuveni botaničar Josif Pančić. Zaovine su jedino stanište Pančićeve omorike na serpentinitu.

Zaovine obuhvataju površinu od 5.593,61 ha i prostiru se od 784 do 1412m (vrh Miloševac) nadmorske visine.

1978. godine tadašnja Vlada donosi stratešku odluku o pravljenju reverzibilne brane sa visinom od preko 130 m. Na žalost, to je za sobom vuklo katastrofalne posledice za stanovnike sela Vežanja. Morali su se pomiriti sa činjenicom da će sve njihove kuće i imanja biti potopljeni. Odšteta koju su dobili, kao i kuće u novom selu 20-tak km odatle nisu velika satisfakcija za predeo u kome su živeli. Osunčana dolina sa rečicom koja protiče kroz nju, mostićima i šumom tik iza kuća, pre je ličila na prizor iz bajke nego na centralnu opštinu toga dela Tare.

Većina kuća u selu, zajedno sa crkvom je potopljena kada je doneta strateška odluka da se na reci Beli rzav napravi brana, pa samim tim i veštačko jezero, koje na pojedinim mestima dostiže dubinu i do 80m. Ovo jezero, nepravilnog zvezdastog oblika se nalazi na 892m nadmorske visine. Pri maksimalnom nivou ovo jezero ima 150 hm³ vode, a nominalna snaga hidroelektrane je 614 MW.

Pre nego sto smo krenuli u istraživanje sela, potrudili smo se da se dobro informišemo, što iz knjiga, što iz usmenih predanja meštana. Tako da ćemo vam ovde, bez rezerve, preneti sve podatke do kojih smo došli. Sledeće slike sa obeleženim objektima u selu su nam mnogo pomogle u određivanju tačnog mesta zarona.

Na slici se mogu videti položaji kuća viđenijih stanovnika Stare Vežanje, kao što su bili Milivoje Lazić, manipulant, Milorad Karaklajić, šumar, Boško Kojadinović, ugostitelj...

1. novo radničko naselje postavljeno radi izgradnje RHE "Bajina Bašta"
2. nova školska zgrada
3. zgrada stare škole
4. restoran
5. kuća Jelisija Rakića
6. stara prodavnica
7. crkva - kapela
8. spomenik
9. kuća Milivoja Lazica, manipulanta
10. opština, mesna kanceralija
11. kuća Mirolada Karaklića, šumara
12. kuća Boška Kojadinovića, ugostitelja
13. kuće Marića
14. školska zgrada za V i VI razred
15. kuća Nikole Pečeničića, šofera
16. ambulanta
17. kuća Miće Pečeničića, stolara
18. školska zgrada za učenike VII i VIII razreda, sa zbornicom i kancelarijom direktora škole.

Veoma je interesantno da su u Staroj Vežanji postojale čak tri školske zgrade:

1. stara škola, za učenike od I do IV razreda
2. školska zgrada za V i VI razred
3. školska zgrada za VII i VIII razred

Od kojih je nama posebno interesantna školska zgrada za VII i VIII razred, koja je jedina u selu imala zidani sprat i koja je nama krajnji cilj, našeg istraživačkog ronjenja.

U Zaovinskom zaseoku Vezanje postojala je kapela. Nju su 1876. godine srušili Turci. Na tom mestu do 1903. bio je samo krst pored koga su se obavljali neki verski obredi. 1903. godine sagrađena je kapela, bez oltarskih vrata i drugih potrebnih crkvenih stvari. Kapela je obnovljena 1965. godine i bila je u službi vernicima sve do gradnje Lazića brane na Belom Rzavu, odnosno podizanja reverzibilne hidroelektrane "Bajina Bašta II". Izgradnjom akumulacionog jezera kod Zaovina na Tari kapela je morala menjati mesto. Kao zamena za potopljenu crkvu u Vežanji, 1982. godine podignuta je crkva od brvana, po uzoru na crkve iz Prvog i Drugog srpskog ustanka. Osobenost nove crkve je zvonik sa zapadne strane.

Vidljivost na Zaovinskom jezeru varira od 5 do 10m, u zavisnosti od vremena i nivoa jezera. Voda je prilično hladna, ispod 20m temperatura je samo 4°C, dok svetlosti ponestaje već na 25m. Stoga, ronioci moraju biti obučeni za ronjenje u otežanim uslovima. Dublje od 20-tak metara, moraju se koristiti suva odela, a za dubine od preko 40m poželjna je trimix mešavina. U ovakvom okruženju, hladnoće i mraka, azotna narkoza može nastati već na dubinama od 30-tak metara.

Autor većine korišćenih fotografija planine Tara je Nenad Marić i preuzete su sa sajta: www.tara-planina.com